Luật Phòng chống tác hại của  thuốc lá (PCTHTL) 2013 đã thể chế hoá quan điểm của Đảng và Nhà nước về PCTHTL, tạo hành lang pháp lý cho công tác PCTHTL giai đoạn hiện nay. Phạm vi điều chỉnh của Luật quy định về các biện pháp giảm nhu cầu sử dụng thuốc lá, biện pháp  kiểm soát nguồn cung cấp thuốc lá và điều kiện bảo đảm để PCTHTL. Nhằm hạn chế tác hại thuốc lá trong cộng đồng, nhiều quy định khá khắt khe đã được cụ thể hoá, từ việc hút thuốc đến việc buôn bán thuốc lá. Đáng quan tâm là đối với người bán thuốc lá lẻ, quy định đã đề cập cụ thể từ những việc được làm, không được làm và cùng với đó là hình thức chế tài theo từng hành vi vi phạm.

          Luật quy định, người chịu trách nhiệm tại điểm bán của đại lý bán buôn, đại lý bán lẻ thuốc lá phải treo biển thông báo không bán thuốc lá cho người chưa đủ 18 tuổi; đại lý bán lẻ, điểm bán lẻ thuốc lá không được trưng bày quá một bao, một tút hoặc một hộp của một nhãn hiệu thuốc lá.

          Không được bán thuốc lá phía ngoài cổng nhà trẻ, trường mẫu giáo, trường tiểu học, trung học cơ sở, phổ thông trung học, viện nghiên cứu y học, bệnh viện, nhà hộ sinh, trung tâm y tế dự phòng, trạm y tế xã, phường, thị trấn trong phạm vi 100m  tính từ ranh giới khuôn viên gần nhất của cơ sở đó.

          Chị H, chủ tiệm tạp hoá có địa chỉ đường Nguyễn Công Trứ, phường 8 cho biết: Tôi bán tạp hoá hơn 5 năm nay, có ai nói đến việc này đâu. Có bao nhiêu thuốc lá tôi trưng bày hết trong tủ. Khách có nhu cầu sử dụng loại thuốc nào thì lấy loại thuốc đó, chứ để riêng thì ai biết mà mua. " Khi bán có ai hỏi tuổi tác gì đâu, mà có hỏi chắc gì người mua đã nói thật. Tôi bán thuốc lá cho rất nhiều khách, chuyện tuổi tác tôi cũng không quan tâm lắm", chị H chia sẻ.

          Từ nhận thức và sự hiểu biết về Luật nên quy định gắn bản "cấm bán cho người dưới 18 tuổi" tại các nơi bán thuốc lá hầu như không được thực thi.     

          Tại Nghị định số 117 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực y tế có hiệu lực thi hành bắt đầu từ ngày 15/11/2020. Nghị định cũng quy định tăng mức xử phạt đối với những hành vi vi phạm, như: bán thuốc lá cho người dưới 18 tuổi; ép buộc, vận động người khác sử dụng thuốc lá; sử dụng người chưa đủ 18 tuổi đi mua thuốc lá. Theo đó, sẽ phạt tiền từ 3 - 5 triệu đồng đối với hành vi: bán, cung cấp thuốc lá cho người chưa đủ 18 tuổi; trưng bày quá một bao hoặc một tút hoặc một hộp của nhãn hiệu thuốc lá tại đại lý bán lẻ, điểm bán thuốc lá; bán, cung cấp thuốc lá không ghi nhãn, không in cảnh báo sức khỏe trên bao bì thuốc lá theo quy định của pháp luật. Phạt tiền từ 1 - 3 triệu đồng đối với hành vi không có biển thông báo bán thuốc lá cho người chưa đủ 18 tuổi tại địa điểm bán của đại lý bán buôn, đại lý bán lẻ thuốc lá. Hình phạt bổ sung đối với những vi phạm này là đình chỉ hoạt động kinh doanh có liên quan đến vi phạm trong thời hạn từ 1 - 3 tháng.

          Ở một chế tài khác, Nghị định số 98 của Chính phủ về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cũng có quy định mức xử phạt từ 3 - 5 triệu đồng vi phạm khu vực cấm bán thuốc lá (phía ngoài cổng các nhà trẻ, trường mẫu giáo, trường tiểu học, THCS, THPT, viện nghiên cứu y học, bệnh viện, nhà hộ sinh, trung tâm y tế dự phòng, trạm y tế xã, phường trong phạm vi 100m tính từ ranh giới khuôn viên gần nhất của cơ sở đó.

          Mặc dù chế tài đã có, song trên thực tế rất hiếm có trường hợp vi phạm nào bị xử phạt trong thời gian qua. Lực lượng chức năng trên địa bàn chỉ dừng ở việc tuyên truyền nhắc nhở là chính.

          Phó Chánh thanh tra Sở Y tế Cà Mau, Nguyễn Minh Sơn cho biết: thời gian qua, phía ngành chưa tổ chức thanh tra, kiểm tra độc lập các vấn đề liên quan đến việc bán thuốc lá theo trách nhiệm và quyền hạn của ngành. Vấn đề này chỉ dừng ở việc tuyên truyền người dân chấp hành theo các quy định của Luật là chính. Lý do được ông Sơn đưa ra là do nguồn nhân lực còn hạn chế thêm vào đó là nguồn kinh phí dành cho công tác này không có nên chưa thể thực hiện được.

           Còn đối với trách nhiệm của ngành Quản lý thị trường theo tìm hiểu của phóng viên cũng chỉ thực hiện ở việc đấu tranh với các hành vi buôn bán, tàng trữ, vận chuyển thuốc lá nhập lậu. Còn đối với các hành vi vi phạm khác theo Nghị định 98 thì cũng chỉ dừng ở việc tuyên truyền, nhắc nhở.

          Thiết nghĩ, để tạo sự công bằng trong hoạt động kinh doanh. Để Luật đi vào cuộc sống, thể hiện sự tôn nghiêm của pháp luật đã đến lúc công tác kiểm tra, xử lý để tạo sự răn đe cần được quan tâm đúng mức.