Ngày nay, không khó để bắt gặp hình ảnh thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha… xuất hiện tràn lan trên internet, đặc biệt là mạng xã hội với mật độ dày đặc. Chỉ cần gõ vài từ khóa, người dùng lập tức nhận được hàng loạt kết quả quảng cáo, hướng dẫn sử dụng hoặc liên kết trực tiếp đến các điểm bán hàng trực tuyến. Điều này khiến các sản phẩm thuốc lá mới dần trở thành một phần của đời sống số và âm thầm gây ra những hệ lụy khó lường.
Thuốc lá mới giờ đây không còn là một thuật ngữ mơ hồ mà đang trở nên phổ biến đến mức đáng báo động. Theo ước tính, hiện có hơn 100 triệu người trên thế giới sử dụng thuốc lá điện tử. Đáng chú ý là, tại một số quốc gia, trẻ em có khả năng sử dụng thuốc lá điện tử trung bình cao gấp chín lần người lớn. Điều tra năm 2019 của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng cho thấy, Việt Nam có 2,6% học sinh 15-17 tuổi sử dụng thuốc lá điện tử. Sau 5 năm (2015-2020), tỷ lệ người hút thuốc lá điện tử tăng gấp 18 lần, tập trung cao ở nhóm trẻ tuổi từ 15-24 (7,3%).
Dưới chiêu bài “ít hại hơn”, các sản phẩm thuốc lá mới ồ ạt tiếp cận giới trẻ, gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến sức khoẻ thể chất và tinh thần. Tác hại của thuốc lá mới không chỉ dừng lại ở những nguy cơ sức khỏe đã được cảnh báo. Với hàm lượng nicotine cao và dễ hấp thu, thuốc lá điện tử không giúp cai thuốc lá mà còn khiến người chưa hút thuốc trở thành nghiện nicotine. Người trẻ chưa từng hút thuốc lá điếu thông thường nhưng sử dụng thuốc lá điện tử có nguy cơ nghiện thuốc lá điếu thông thường cao gấp 2-3 lần so với những người chưa từng sử dụng thuốc lá điện tử. “Thuốc lá điện tử đang thúc đẩy một làn sóng nghiện nicotine mới… Chúng được tiếp thị là giảm tác hại, nhưng trên thực tế, lại khiến trẻ em nghiện nicotine sớm” - đại diện WHO cho biết.
Sự phát triển nhanh chóng của công nghệ thông tin đã tạo ra một “khoảng trống” để các sản phẩm thuốc lá mới xuất hiện rộng rãi trên các nền tảng số. Người dùng không chỉ chủ động tìm kiếm mà còn tiếp cận thụ động thông qua thuật toán đề xuất hoặc nội dung giải trí có lồng ghép thông điệp sai lệch về sản phẩm. Nhiều trang mạng công khai đăng ảnh sản phẩm, bảng giá, địa chỉ giao dịch, cho phép đặt hàng qua số điện thoại, thanh toán trực tuyến và cam kết hỗ trợ giao hàng tận nơi, khiến việc tiếp cận trở nên dễ dàng với bất kỳ ai, kể cả trẻ vị thành niên.
Một phần nguyên nhân đến từ đặc thù môi trường số, nơi quảng cáo có thể tiếp cận thanh thiếu niên chỉ bằng một đoạn clip ngắn. Bằng cách sử dụng ngôn ngữ thời thượng, hình ảnh bắt mắt, âm nhạc trẻ trung cùng các tuyên bố sai sự thật như “không độc hại”, “không gây nghiện”, các quảng cáo kích thích sự tò mò cũng như nhu cầu thể hiện bản thân của giới trẻ. Mặt khác, thiết kế nhỏ gọn, nhiều màu sắc, các sản phẩm thuốc lá mới được ngụy trang dưới “vỏ bọc” đồ chơi hoặc đồ công nghệ khó phân biệt bằng mắt thường, đồng thời tạo ra tâm lý chủ quan ở người dùng, khiến họ “tạm” quên đi sự nguy hiểm của thuốc lá mới. Song song đó, dù đã có các quy định như Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá, Luật Quảng cáo hay Luật An ninh mạng… nhưng việc kiểm soát tình trạng quảng cáo, mua bán thuốc lá mới trên nền tảng số vẫn gặp không ít khó khăn. Nhiều nền tảng chưa có cơ chế xác minh tuổi nghiêm ngặt, trong khi việc kiểm tra và xử phạt các tài khoản vi phạm còn hạn chế. Chính sự kết hợp của ba yếu tố này tạo thành một vòng tròn cạm bẫy” trên không gian mạng, nơi người trẻ là nhóm dễ bị tổn thương nhất.
Trước thực trạng ấy, công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá đòi hỏi triển khai nhiều hành động nhanh chóng và quyết liệt hơn. Trước hết, phải đẩy mạnh truyền thông về tác hại của thuốc lá, nhất là các sản phẩm thuốc lá mới trong cộng đồng, không chỉ dừng lại ở những cảnh báo chung rằng thuốc lá mới “có hại”, mà cần giúp người dân hiểu rõ cơ chế gây nghiện, các chiêu trò đánh lừa người dùng và những nguy cơ sức khỏe lâu dài mà các sản phẩm này gây ra. Bên cạnh đó, nhà trường và phụ huynh cần chủ động trao đổi với con em và học sinh, tạo môi trường an toàn để các em chia sẻ khi bị rủ rê sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, shisha... Hơn hết, cần tiếp tục hoàn thiện hành lang pháp lý, đặc biệt bổ sung quy định xử lý đối với quảng cáo, buôn bán thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng trên mạng xã hội, nhằm hạn chế tối đa khả năng tiếp cận của người dân.
Trong bối cảnh thuốc lá mới lan rộng nhanh chóng và tinh vi, cách tiếp cận hiệu quả nhất vẫn là trang bị kiến thức đúng và xây dựng môi trường an toàn, bảo vệ người trẻ khỏi các sản phẩm gây nghiện “độc hại”. Sự chung tay của toàn xã hội chính là giải pháp tối ưu nhất, góp phần to lớn vào sự nghiệp chăm sóc và bảo vệ sức khỏe nhân dân.