Nicotine là một chất gây nghiện mạnh, có trong thành phần của thuốc lá và gây ra tác động tiêu cực do phụ thuộc thuốc lá. Nicotine gây ra tăng nhịp tim, mức hô hấp, huyết áp, kích thích khu vực khoái cảm của não làm tăng cảm giác hưng phấn.
Nghiện chất nicotine
Ths.Bs Phan Thị Hải - PGĐ Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá - Bộ Y tế cho biết: Bên cạnh những kết quả đáng ghi nhận trong công tác phòng chống tác hại thuốc lá, các kết quả nghiên cứu cũng cho thấy thực trạng đáng báo động khi dù tỷ lệ hút thuốc lá điếu thông thường giảm, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử gia tăng nhanh chóng, đặc biệt ở lứa tuổi trẻ.
Qua báo cáo tổng kết 10 năm thi hành Luật Phòng, chống tác hại thuốc lá cho thấy, nhờ có nhiều nỗ lực trong công tác phòng chống tác hại thuốc lá, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điếu thông thường trong nam giới trưởng thành giảm trung bình 0,5% mỗi năm từ 47,4% năm 2010 xuống còn 38,9% năm 2023. Tỷ lệ hút thuốc ở thanh thiếu niên giảm, trong đó, ở nhóm 13-15 tuổi giảm từ 2,5% năm 2014 xuống còn 1,9% năm 2022. Tỷ lệ phơi nhiễm với khói thuốc thụ động cũng giảm đáng kể cả ở các hộ gia đình, nơi cộng cộng và nơi làm việc.
Đây là những kết quả rất đáng khích lệ trong công tác phòng chống tác hại thuốc lá. Tuy nhiên, những thành tựu này có nguy cơ bị phá bỏ bởi việc gia tăng nhanh chóng tỷ lệ sử dụng các sản phẩm được gọi là thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, đặc biệt là trong giới trẻ.
Bộ Y tế cho biết, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong học sinh ở nhóm tuổi 13-17 tăng từ 2,6% năm 2019 lên 8,1% năm 2023. Ở nhóm 13-15 tuổi, tỷ lệ đã tăng hơn gấp đôi từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023.
Bên cạnh đó, bằng chứng từ các nước cho phép sử dụng thuốc lá điện tử cho thấy thuốc lá điện tử là nguyên nhân cho việc bắt đầu sử dụng thuốc lá điếu thông thường ở thanh thiếu niên, bởi bản chất vẫn là nghiện chất nicotine.
Vì vậy, thanh thiếu niên sử dụng thuốc lá điện tử có nhiều khả năng trở thành người hút thuốc lá điếu thông thường. Thanh thiếu niên chưa bao giờ hút thuốc nhưng sử dụng thuốc lá điện tử thì tỷ lệ chuyển sang hút thuốc lá điếu thông thường cao hơn 2-3,5 lần so với những thanh thiếu niên chưa từng sử dụng thuốc lá điện tử.
Việt Nam vốn là quốc gia có tỷ lệ nữ giới là người trưởng thành hút thuốc lá rất thấp so với nam giới. Tuy nhiên, với sự xuất hiện của các sản phẩm thuốc lá điện tử hướng đến người tiêu dùng là phụ nữ và trẻ em, tỷ lệ nữ giới hút thuốc lá sẽ tiếp tục gia tăng nhanh chóng. Kèm theo đó sẽ là các hệ lụy về chất lượng giống nòi do hiện tượng nữ hóa vị thành niên, thanh niên, người trong độ tuổi sinh sản hút thuốc lá.
Tác động của nicotine đến tâm thần kinh
Ảnh hưởng của thuốc lá đến hệ thần kinh nguyên nhân sâu xa là do tác động của nicotine.
Bác sĩ Dương Thị Tú - TTYT huyện Cái Nước thông tin: Khi lên não, nicotine kích thích cho não tiết ra một lượng lớn chất dẫn truyền thần kinh dopamine - chất này kích thích các nơ-ron thần kinh tạo cảm giác thư giãn, thoải mái, khiến cho người hút thuốc cảm thấy sảng khoái khi hút thuốc. Tác dụng tương tự xảy ra khi dùng heroin hoặc cocaine.
Nếu mức độ dopamine não tăng lên, cảm giác mãn nguyện sẽ cao hơn. Tùy thuộc vào liều lượng nicotine được sử dụng và kích thích hệ thần kinh của mỗi người, vì thế khi hút thuốc cơ thể trở nên rất nhạy cảm và tỉnh táo nhất thời.
Tuy nhiên, dopamine sản sinh ra do kích thích của nicotine có hàm lượng rất cao, khiến cho não bộ ghi nhận là cơ thể đang bị dư thừa quá nhiều dopamine. Hiện tượng này khi kéo dài sẽ khiến não bộ tự điều chỉnh và giảm lượng dopamine được tiết ra tự nhiên.
Chính vì vậy, khi không hút thuốc, cơ thể người sử dụng thuốc lá bị rơi vào trạng thái thiếu dopamine, dẫn đến cảm giác bồn chồn, ngứa ngáy, khó chịu, không tỉnh táo..., và cảm thấy thèm hút thuốc lá - hút thuốc để kích thích cơ thể tiết ra dopamine một cách không tự nhiên. Vòng tròn này lặp đi lặp lại chính là nguyên lý gây nghiện của thuốc lá mà nicotine là thủ phạm chính.
Hiệu ứng tâm thần kinh của nicotine gây ra nhiều khi mạnh đến nỗi người nghiện thuốc lá không tài nào quyết định ngưng hút thuốc lá được và họ sẵn sàng chấp nhận các tác hại của thuốc lá để đổi lấy các hiệu ứng tâm thần kinh đó, bác sĩ Tú cho biết thêm.